Rollup, blokzincir ağlarının ölçeklenebilirliğini artırmak amacıyla geliştirilmiş bir katman-2 çözümüdür. Bu sistem, ana blokzincir (örneğin, Ethereum) üzerindeki işlem yükünü azaltmayı hedefler. Bunun için işlemlerin bir kısmı zincir dışı (off-chain) bir şekilde işlenir ve daha sonra topluca ana zincire kaydedilir. Uygulanan bu yöntem, çok sayıda işlemi bir araya getirerek sıkıştırılmış veri setleri oluşturur ve bunları ana zincire gönderir. Böylece, işlem maliyetleri (gas ücretleri) düşmekte, ağ tıkanıklığı azalmakta ve işlem hızı artmaktadır. Aynı zamanda, ana zincirin güvenliğinden de faydalanma imkanı sağlanmaktadır.
Blokzincir ekosisteminde rollup’lar, özellikle yüksek işlem hacmine sahip projeler için önemli avantajlar sunmaktadır. Kullanıcılar, bu teknoloji sayesinde daha hızlı, ucuz ve ölçeklenebilir işlemler gerçekleştirebilmektedirler. Bu özellikleri nedeniyle ölçeklenebilirlik çözümleri, Ethereum gibi popüler blokzincir ağlarında yaygın biçimde kullanılmaya başlanmıştır.
Rollup çeşitleri nelerdir?
Bu çözümler, blokzincir ağlarının ölçeklenebilirliğini artırmak için uygulanan katman-2 yöntemleri olarak iki ana gruba ayrılmaktadır: Optimistic Rollup ve ZK-Rollup. Aşağıda bu türlerin her biri iki paragraf halinde açıklanmaktadır:
1. Optimistic Rollup
Optimistic Rollup, işlemlerin doğruluğunun varsayılarak işlem yaptığı bir çözüm türüdür. İşlemler, zincir dışında işlendikten sonra sıkıştırılmış veri seti olarak ana zincire kaydedilir. Eğer bir işlem hatalıysa, belirli bir itiraz süresi içinde (genellikle 7 gün) bu duruma müdahale edilip düzeltilir. Bu yöntem, düşük hesaplama maliyetleri ve yüksek işlem hacmi sağlamasıyla dikkat çeker; özellikle DeFi ve NFT gibi uygulamalar arasında popülerlik kazanmıştır. Örneğin, Arbitrum ve Optimism, bu tür çözümleri benimsemiş önde gelen protokollerdir. Ancak, itiraz sürecinin varlığı para çekme işlemlerinin gecikmesine neden olabilir, bu durum da kullanıcı deneyimini etkileyebilir.
Bu çözüm türleri, zincir dışındaki işlemlerin doğruluğunu varsayarak hareket eder. Yani, işlemler zincir dışında toplanıp zincire gönderildiğinde, doğru olduğu kabul edilir. Yanlışlık durumunda kullanıcılar, belirlenen süre içerisinde itirazda bulunabilir; bu da güvenlik ve merkeziyetsizlik açısından önemli bir koruma sağlar.
2. ZK-Rollup (Zero-Knowledge Rollup)
ZK-Rollup, işlemlerin doğruluğunu sıfır bilgi ispatları (zero-knowledge proofs) kullanarak matematiksel olarak garantileyen bir çözüm türüdür. İşlemler zincir dışında işlendikten sonra, bir kriptografik ispat aracılığıyla (örneğin ZK-SNARK veya ZK-STARK) ana zincire gönderilir; bu da yüksek düzeyde güvenlik sağlar. ZK-Rollup’lar, hızlı işlem doğruluğu ve düşük itiraz süreleri ile öne çıkar. Ancak ispat oluşturma sürecinin daha fazla hesaplama gücü gerektirmesi, maliyetleri artırma potansiyeline sahiptir. Stark
