Sokağın ortasında birinin tökezleyerek düşmesine tanıklık edip güldüğünüz oldu mu? Ya da sosyal medya platformlarında izlediğiniz düşme videoları sizi eğlendirdi mi?
Peki, bu durumu komik bulmamızın ardındaki neden nedir? Neden birinin düştüğünde gülme eğilimi gösteriyoruz?
Son yıllarda yapılan araştırmalar, bu doğal mizah tepkisinin sadizm veya empati eksikliğiyle ilgili olmadığı, aksine bir dizi duygunun ve unsurun bir araya gelmesiyle oluştuğunu ortaya koymuştur. Bu birleşim, bazen kahkahalara neden olabiliyor.
Ancak, bu tür mizahın yapısına geçmeden önce iki önemli hususu göz önünde bulundurmak gerekiyor.
Öncelikle, her düşüşün komik olmadığını unutmamak gerekir. Düşmeler ciddi yaralanmalara yol açabilir ve özellikle savunmasız bireyler için hayati tehlike oluşturabilir.
Bu nedenle, özellikle çok küçük çocuklar ve yaşlılar için bu tür kazaların önlenmesi büyük önem arz ediyor. Bir kafa travması ya da kırık, kısa sürede ciddi bir duruma dönüşebilir.
Psikolog Janet Gibson, BBC Dünya Servisi’nin CrowdScience adlı radyo programında, “Ben gülemiyorum çünkü düşmelere karşı hoşnutsuzluk hissediyorum. Bir sahne gördüğümde, ilk tepkim genellikle ciddi bir kaza veya yaralanma düşüncesine odaklanmak ve o kişinin sağlığı için endişelenmek oluyor,” ifadelerini kullanmıştır.
Amerika Birleşik Devletleri’ndeki Grinnell College’da ‘Mizah Psikolojisine Giriş’ adlı kitabın yazarı Emeritus Profesör Gibson, bir kişinin tökezlemesiyle komedi sahnesine dönüşen dört temel unsuru ayrıntılı olarak açıklıyor.
Bunlardan ilki, “norm ihlali” olarak adlandırılan unsurdur.
Hepimizin beklediği şey A noktasından B noktasına sorunsuzca yürümek, yani yolda dikkate değer bir olay yaşamamaktır.
Gibson, “Bu durumun komik olması tuhaf, çünkü düşmek aslında bir rahatsızlığa yol açabilir ve toplumsal kurallara aykırı bir davranıştır. Ancak norm ne kadar ihlal edilirse, o kadar komik hale geliyor,” şeklinde analiz ediyor.
İkinci unsur ise sürpriz etkisidir. Beklenmedik bir olay yaşandığında beklentilerin tersine dönmesi, zihnimizde bir tepki ortaya çıkarır.
“Sürpriz yalnızca düşme anıyla sınırlı değil; kişinin düşüş şekli ve olayın yaşandığı zaman ve bağlam da sürpriz unsuru taşıyabilir,” diyor Gibson.
Üçüncü nokta, yaşanan olayın zararsız görünmesi ve ciddi sonuçlarının olmamasıdır.
Elbette, onuncu kattan düşen birinin durumu asla komik olmayacaktır. Ancak, ayaklarını birbirine çarpıp kaldırımda yere düşen ve ardından utançla ayağa kalkan birinin durumu tamamen farklı bir algı yaratır.
Gibson, “Olayın ciddiyeti, düşme nedeni, mağdurun niyeti ve kırılganlığı her şeyi değiştirebilir,” diye ekliyor.
Son olarak, Gibson’ın belirttiği unsurlar arasında yüz ifadesi öne çıkıyor:
“Düşen kişi acı çekiyor ya da sinirli görünüyorsa, bu durum komik olmaktan çıkar. Ancak kişi şaşkın veya mahcup bir ifadeye sahipse, bu olayın mizah tarafını ön planda tutar.”
Mesafe faktörü
Arizona Üniversitesi’nde pazarlama profesörü olarak görev yapan Caleb Warren ise bazen ciddi bir olayın bile mizaha dönüşebileceğine dikkat çekiyor.
Bu alanda araştırmalar yapan Warren, “Kötü bir şey başımıza geldiğinde, eğer bu duruma karşı belli bir mesafe hissediyorsak, o vakit bu durum mizaha dönüşebilir,” diyor.
